घर

‘भकारी कुहिएर घरमा पानी चुहिएर बिजोग छ यो बर्षामा ।’ आमाले फोन उठाउने बितिक्कै गुनासो गरिन् । ‘यो घर बनाउने सम्झौता हुन्छ हुन्छ भनेको पनि धेरै भो । हामी आफै बनाउँछौ भन्दा पनि हुदैन रे । ती आउँदैनन् । शैलुङको मान्छेलाई हेपेको हो कि के हो ?’ मैले केही भनिन ।
आमाले नै थपिन् । ‘रेडियो तिर घर बनाको पैसा दिएको समाचार आउँछ । हाम्रो तिरका ‘सरकार’ कता मेरेछन् ?’ आमाले तामाङ रिस देखाइन । फेरी पनि मैले केही भनिन ।

आमाले भनेको घर भकारीको गोठ हो । दुई बर्षदेखि बस्दा बस्दा उनको लागि त्यही गोठ घर भैसक्यो । भुईचालो पछि हामी बेघर छौ । भएका घर भत्किएका छन् । नयाँ घर कसरी बनाउने ? कता बनाउने ? अरुले पैसा पाए । नयाँ घर बनाए भनेको समाचार सुनेको रेडियो, अनलाईन तिर धेरै भैसक्यो । मेरो गाउँ शैलुङतिर पुगेकै छैन । यस वीचमा तीन सरकार फेरिए । तीन प्रधानमन्त्री फेरिए । मन्त्री त कति फेरिए कति ? भुईँचालो पछिको मेरी आमाको दुःखको पहाड फेरिएनन् । उस्तै छन् ।
……………………….
बल्ल बल्ल फोन लाग्यो । हतारिएको स्वरमा भनिन् को ?
म ।
को म ?
सधै हेल्लो भन्ने मेरो स्वरमा चिन्ने आमाले मलाई चिनिनन् ।
पहिलो भुइँचालो गाएको दसौ दिनमा आमासँग दोस्रो पटक कुरा भयो । त्यो भन्दा पहिले भुइँचालो जाने बितिक्कै कुरा भएको थियो । पहिलो पटकको फोनमा राम्ररी केही कुरा हुन पाएन । आमाले एकातर्फी सकुसल भएको मात्र सुनाइन । बाँकी के भयो सुनिएन । बाँकी दिनमा धेरै पटक ट्रइ गरियो आमा र गाउँ भरिका सम्पर्क नम्वरहरुमा । तर सबैको फोनमा सुनिने शब्द उस्तै थिए सम्पर्क हुन सकेन । फोन स्विच अफ छ ।

‘पुरानो घर लड्यो । नयाँ घरको बार्दली भत्किएर भुईमा झरेको छ । अर्को पटि चर्किएको छ ।’ आमाले एकै सासमा सुनाईन । अनि फेरी थपिन ‘हामीले त भकारीको गोठ बनाका छौ । त्यसमा बसको पनि नौ रात भैसक्यो । पुरानो घरको खाने कुरा पनि सबै खेर गयो । बजारमा गएर एक बोरा चामाल उधारोमा ल्याएका छौ । चामालको भाउ बढेर अचम्म छ ।’
समस्यै समस्या पहाडमा थिएन आमा । ‘तिमीहरु सबै परदेशमा छौ । हामीलाई यस्तो छ ।’ भुँइचालो गए देखिकै अफ भएको मुड झन अफ भो । तीन दिन पछि फेरी अर्को ठूलो भुँइचालो आयो । अर्को घर पनि लडाएर गयो । घरबार नभएको लाखौ मान्छेमा हामी थपियौ ।
पुरानो घर । मेरा बाजेले सायद ५० बर्ष अघि तिर बनाएका होलान् । बाजे अर्कै गाउँबाट बसाई सरेका रे । गाउँ भरिका मानिस गाड्ने च्याने डाँडामा । तीन बिसा पैसा र दुई पाथी ध्यूमा बाजेले २० हल गोरुले पनि जोतेर नसक्ने पाखो किने । त्यो बेला बारी किन्दा गोरुले एक दिनमा कति जोत्छ भन्ने अनुमानको भरमा किनबेच हुन्थ्यो ।
बाजेले आँटे । जसरी पनि घर बनाउनु प¥यो । त्यति बेलासम्म बाजे एरियाकै नम्बरी सिकर्मी थिए । उनले बनाएका काठका कला सबैले मन पराउँथे । झ्याल ढोकामा थरि थरिका बुट्टा कुद्ने । घरका मान्छेले भने जस्तो बुट्टा भनेको समयमै सकाउने । बाजे एरियाकै फेमस थिए ‘ध्याङाली काइँला’ कर्मी ।
नम्बरी कर्मीले हतारको घर ‘कर्मीको घर नराम्रो’ भने झै भो । लम्बाई १७ हातको । चौडाई १२ हातको । त्यो बेला घर बनाउँदा निदालमा बुट्टा भर्ने चलन थियो । बुट्टेदार टुनासी हाल्ने चलनथ्यो । अरुले हेर्दै ‘वा’ भन्ने बनाउने चलनथ्यो । तर नम्बरी कर्मीले बनाएको घरको हालत बिजोग थियो । सानो झ्याल । सानै ढोका । न बार्दली छ न टुनासी । घर तीन तले नै थियो । दुई तला ठीकै भए पनि बुइकल भन्नुको मात्रै थियो । होचो न होचो । मान्छे छिर्न मुस्किल थियो । दोस्रो तला एउटा मात्र झ्याल थियो । घर हेर्दा लाग्थ्यो ध्याङाली काँइलाको मुड अफ भएको बेला बनेको घर थियो ।
घरको सिगाँर पटार दशै बेला हुन्थ्यो । फूलपाती भन्दा अलि अघि । सेतो चम्किने कमेरो । झ्यालमा ब्याट्रीको कालो । पेटीमा रातो माटो । नमिलेको जस्तो लाग्ने घर पनि दशैमा चिटिक्क देखिन्थ्यो । दशै सकिए पछि बिस्तारै घर पुरानै तालमा फर्कन्थ्यो । ठूलो, लामो र भद्दा ।
जस्तो भए पनि त्यो घर थियो । म जन्मेको घर । हुर्केको घर । आमा भन्थिन यो घरको पिँडीमा जन्माएको हुँ तँलाई । हुर्किएको आगन पनि त्यही थियो । म सानो छँदा मूल ढोकामा उथिन्थे । म कता हो कता सानो हुन्थे । दुबै हात उचालेर टाउको माथि पार्दा बल्ल भेटिन्थ्यो । मलाई त्यो बेला लाग्थ्यो कत्रो ठूलो ढोका । बिस्तारै म अग्लिएँ । ढोका उस्तै बस्यो । ढोकाबाट छिर्दा निहुँरिनु पर्ने भो । होचो नमिलेको घरमा हाम्रो चार पुस्ता बाँचेको थियो । बाजे, बा, हामी, नाती पुस्ता ।
घर घेरै अर्थमा बिशेष छ । बास बस्नका लागि, ठेगना जुराउनको लागि । घर कसरी बन्नु पर्ने हो यो भन्न मुस्किल छ । अनि बनिसकेको घरमा कस्ता काठ हालिनु पथ्र्यो ? कस्ता ढुङ्गा प्रयोग हुन पथ्र्यो ? भुकम्प प्रतिरोधी घर कसरी बनाइन्थ्यो ? सबै अहिले चर्चामा छन् । शायद यस्ता छलफलले भोलीका दिनमा काम देला । पचास बर्ष अघि बाजेले घर बनाउने बेलामा उनलाई कसैले भुकम्प प्रतिरोधी घर भनेर थिएनन् । भलै उनी पेसाले घर बनाउँथे र ९० सालको भुँइचालो पनि देखेभोगेका थिए ।
पहाडको गाउँमा बन्ने घर दुई तले ढुङ्गा, माटोको हो । चोटा, कोठा आफ्नै बल बुताले जस्तो भ्याउँछ त्यस्तै बनाउने हो । गाविसमा नक्सा पास गर्नु पर्दैन । कुनै प्राबिधिक हुदैनन् । यो गर त्यो नगर भन्ने । मुल कर्मीलाई जस्तो मुड आउँछ त्यसरी नै बनाइदै आएको छ । यसरी घर बन्न थालेको कहिले देखि हो सजिलै सकिने अबस्था छैन ।
पुरानो घर होचो भए पछि पाँच बर्ष जति अघि नयाँ घर बनाउने सल्लाह भो । सल्लाह के हुनु बालाई जोस चलेछ । घर मज्जाको बनाउने । जस्ताले छाउने । हिसाब किताब गर्दा झन्डै डेढ लाखमा घर तयार हुने देखियो । ज्याला, पर्मका मान्छे आउँदा १५ हात चौडाईको १९ हात लम्बाईको ठूलो मज्जाको घर बन्ने अनुमान भो ।
आफूसँग जोगाएको केही पैसा र बाँकी ऋणमा घर बन्ने भो । पुरानो घर भत्काएर त्यही ठाउँमा नयाँ घर बनाउने कि छुट्टै नयाँ घर बनाउने ? पारिबारिक छलफल चल्यो । ‘बाउबाजेको जेथो हो नभत्काउने ।’ बाले भने । ‘लौ त्यसो भए घर भन्दा माथी रोड छ । रोडमै जोडेर नयाँ घर बनाउँ ।’ आमाले भनिन् ।
घर बन्न सुरु भो । गाउँ घरमा चलेको चलन । ‘घर बलियो हुन जग बलियो’ चाहिन्छ । ‘ठूलो घर त्यस्सै पनि बलियो हुन प¥यो । त्यही माथि रोडसँग जोडिएको छ । त्यसैले जग एक मान्छे गरिरो खन्नु पर्छ ।’ मुलकर्मीको अनुभब सुनाए । हुन्न भन्न मिलेन । हामीले त्यसरी नै बनाउन थाल्यो । पहाडको भिरलो जमिनमा घरको जग खन्ने काम सजिलो रहेनछ । त्यही बेला था भो । जोसिएर खनेका खेनेकै छौ । बिस जना लाठे । भनेको जत्रो घर बनाउने गज बन्दै बन्दैन । झन एक मान्छे गहिरो गजले झन समय खायो । एक महिनामा घर बन्ने अनुमानित समय बढेर डेढ महिनामा पुग्यो ।
बाले पहिले ‘स्टामेट’ गरेको टाइम भन्दा घर झन्डै १५ दिन ढिला भो । अगाडी बार्दली, टलक्क टल्कने जस्तापाता । भुँइ तल्ला र दोस्रो तल्लामा अगाडी तीन झ्याल पछाडी पनि तीन झ्याल । अग्लो ढोका । उभिएरै छिर्न मिल्ने । १० वटा भन्दा बढि कोठा । बुइकलमा पनि उभिएरै हिड्न मिल्ने । मानौ बाले पुरानो घर बस्दाको पीडालाई कम गर्नकै लागि नयाँ घर बनाएका हुन । घर तयार हुँदा झन्डै पचास हजार बढि लागत निस्कियो । ‘मज्जाको घर बनाउनु भएछ ।’ मुलबाटैमा नयाँ घर देखे पछि धेरैले भन्थे । ढिला र महंगोमा बनेको घरको तारिफ सुने पछि बाको अनुहारमा खुशीमा भाब देखिन्थ्यो । बा भन्थे ‘मान्छेलाई ऋण लागोस दीन नलागोस ।’
बाले तीन बर्ष लागएर घर बनाउँदाको ऋण तिरे । यो बर्ष ऋण नभएर दीन लागेछ । पहिलो भुइचालोले बाजेको पालामा बनेको घर भत्कायो । दोस्रोले बाले पाँच बर्ष अघि बनाको घर भत्कायो । जग जति गहिरो भए पनि ठूलो भुइचालो धन्न सकेन । ठूलो घर भएका बाआमा भकारी बारेर बस्न पर्ने दिन आयो ।