भुँईचालो डायरी

काठमाडौको धुलो, धुँवा र कोलाहल । मान्छेले बनाएका कंक्रीटको जंगल । उराठ लाग्दो दिनचर्या । कहिले कही यसो घुम्न जाने कि ? दाजुभाइले सल्लाह गर्यौ । काभ्रेपलान्चोकको कोसी पारी जाने । डेस्टिनेसन फिक्स भो । आइतबार पनि अफिस विदा लिएर शनिबारको दिन बिहानै ‘हामीले गीद्दै गीद्धको सहर’ छाड्यो ।

अरनिको राजमार्गको धुलिखेल, बनेपा र पाँचखाल हुँदै दोलालघाट । त्यस पछिको हाम्रो यात्रा कच्ची मोटर बाटो हुँदै कात्तिके देउराली सम्म पुग्नु थियो । दोलालघाटमा पुग्दा करिव साँढे नौ बजेको हुदो हो । त्यहाँबाट एक स्टेप पर डुम्रेमा भन्ने ठाउँमा पुग्यो । लोकल माछासँग ढिंडो खाने धोको थियो तर समय धेरै पो लाग्छ रे ? गर्नु के । टाढा जानु पर्ने मान्छे । रहर रहरैमै भयो । हामीले रेडिमेड खाना खाइसक्दा घडीको सुईले १० कटिसकेको थियो ।

दोलालघाट आइपुगेर ठाडो उकालो र केही तेर्सो हुँदै कात्तिके देउराली सम्मको कच्ची मोटरबाटोमा हिड्न थाल्यो । कच्ची बाटो त्यसमाथि दुई तीन दिन अगाडि मात्र पानी परेकोले धेरै ठाउँमा जमेको पानी सहितको खाल्डा खुल्डी रहेछ । करिब २ घण्टाको गज्यक गज्यकको कुदाई पछि गन्तव्यमा आइपुग्नै लागेका थियौ । हामी हिडेको दौबाटोमा आइपुग्यौं । जाने कता ? छेउको पसलमा सोध्यौ ।

गाउँको पसलेको विशेषता नै चर्को । उसले कता जाने ? कसलाई भेट्ने । आदि इत्यादी सोध्यो । हामीले पनि सबै भन्यो । उसले बाटो देखायो । हामीले बाइक स्टार्ट गरेर अलिकति मात्रै अघि बढेका थियौ ।

गाउँ भरिका कुकुरहरू भुके । लगतै गाउँ भरिका मान्छे कराए । हामी पनि के भएको बुझ्नलाई बाईक स्लो गर्न थालेको बाईकको एक्कसी टाएर पञ्चर भएको जसरी लिन्ठिङ लिन्ठिङ हल्लिन थाल्यो । सम्हालिन खोज्दा खोज्दै लडिहाल्यो । के भएको केही पत्तो थिएन । बाइक उठाउन खोजेको जमिन नै हल्लिन्छ । रिंगाटा लागे जस्तो । आफैले टेकेको जमिनको भर नभएको । बाटो छेउछाउ रहेको रुखहरु अहिले नै ढल्ला झै गरेर हल्लिरहेका छन् । त्यति बेलासम्म अघिको पसल अगाडिको खाली ठाउँमा मान्छेहरू जम्मा भैसकेका रहेछन् । हामी पनि बाईक त्यही छोडेर मान्छेहरू भएको ठाउँ तिरै लाग्यौं । बल्ल पो थहा भो भुँइचालो रहेछ ।

कोहि गुहार गुहार भन्दै थिए । कोही “लौन नि के हुने भयो यस्तो ? भन्दै थिए । अगि मात्र म भित्र छिरेर बाटो सोधेको पसल त बाटो भन्दा करिब एकहात पर पुगेछ । त्यसैको अगाडि पट्टीको घर जगै देखी गर्ल्यामगुर्ल्युम लड्यो । धन्न त्यहाँ कोही मान्छे रहेनछ । त्यहीँबाट देखिने करिब १५ वटा घरहरु कुनै पनि सद्दे थिएनन् । कुनैको एकापट्टीको पुरै भाग लडेको छ त कुनैको छाना नै छैन ।

मान्छेहरु थपिदै थिए । सबैका आआफ्ना भोगाई थिए । कोहि चोटामा सुतिरहेको कुरा गर्दै थिए । कोही हल्लिउन्जेल त उठ्न पनि सकिन, रोकिए पछि आएको भन्दै थिए । डरले थर थर कामेर केहि बोल्न सकिरहेका थिएनन् । आउने सबैजना खाली खुट्टा नै थिए । मान्छेको आवाजससँगै गाइ भैंसीको आवाज पनि ठूलो ठूलो आइरहेको थियो । त्यहीँ जम्मा हुन थालेको करीब पच्चिस मिनेट जत्ती भयो होला । त्यतिन्जेल सम्म कतिपटक हल्लियो गन्नै सकिन । कहिले काहीं त नहल्ले पनि त्यत्तिकै हल्ल्यो हल्ल्यो भनेर सबैजना कराउँथे । धेरैलाई सामान्य चोटपटक लागेको थियो ।

एकजना टाउकोमा रगतै रगत लिएर आयो । चोट ठुलै लागेको जस्तो थियो । रुदै कराउदै थियो । हस्पिटल अलि टाढै रहेछ । त्यहाँ अरु साधन पनि थिएन । हस्पिटल पनि नलगी भएन । सबैजना मिलेर बाईकमा राखेर त्यही गाउँकै एकजना भाइलाई पठाइदियौं ।

एकछिन त मलाई लागेको थियो यस्तो त अहिले हामी भएको ठाउँमा मात्र भएको हो । तर त्याहाँ भएको एकजना बरबराउँदै मोबाइल थिच्दै थिए । भक्तपुर त सबै सखाप भयो रे मेरो छोराछोरी के भयो होला ? भन्दै थियो । बल्ल मलाई पनि होस अएको जस्तो भएछ । अनि हातमा भएको मोबाइलबाट परिवारको सबैको नम्बर थिच्न थाले तर कसैलाई लागे पो ।
भाइ पनि त्यसै गर्दै थियो तर करिव एक घण्टा सम्म पनि कसैलाई सम्पर्क गर्नै सकेन । त्यहीँ अघिको पसलको तार रहित टेलिफोनमा सबैजना झुम्मी रहेका थिए । मोबाइलबाट नलागे पछि फोनबाट लाग्लाकी भनेर मैले पनि कोसिस गरे । ७–८ चोटिमा बल्ल बल्ल फोन लाग्यो । सबैजना सुरक्षीत ठाउँमा पुगिसकेको रहेछन् । दाइ भाउजू बाहिर जानुभएकोले अझै सम्पर्क हुन सकेन । केही समय पछि दाइको म्यासेज अयो । “हामी सुरक्षीत छौ तिमीहरु कहाँ हो सुरक्षित बस्नु । हामी पनि ठिक छ भन्ने सबैलाई जानकारी दियौं र परिवारको सबै ठिक छ भन्ने खबर पाएपछि बल्ल लामो सास फेर्न सक्यौं ।

त्यतिन्जेल करिव दिउँसो २ बजिसकेको होला । अब हामी के गर्ने दोधारमा पर्यौ । पुग्नुपर्ने ठाउँ पनि त्यहाँ बाट धेरै टाढा थिएन । खासमा बेलुका साईली फुपुको घारमा बास बस्ने योजना थियो हाम्रो । फुपुको घर कात्तिके देउरालीकै मादन कुडारीमा थियो । हुन त माईली फूपू पनि त्यहीँ ठाउँमा पुग्नु भएको हो तर छ महिना अगाडी मात्र स्वर्गबास हुनु भयो । अनि फुपुको छोरा बुहारी सबै परिवार काठमाडौं मै बस्नु भएको धेरै बर्ष भैसक्यो । अब काठमाडौं तिरै फर्किने निर्णयमा हामी पुग्यौ तर यत्रो घटना भयो अनि यत्ति नजिक आइपुगेर पनि फुपुलाई नभेटी फर्कन मनले मानेन । त्यसैले एकचोटि भेटेर आजै फर्किने भनेर फुपुको घर तिर लाग्यौं । त्यहाँ पुग्दा घरमा कोहि देखिएन । घर बाहिर बाट हेर्दा सलक्कै थियो तर भित्ता धेरै ठाउँमा चिरिएको रहेछ । घर भन्दा अलि पर खाली ठाउँमा फुपू र फुपाजु बसिरहनु भएको रहेछ । एकछिन त फुपूले पनि हामीलाई ठम्याउन सक्नु भएन । ७० कटिसक्नु भएको फुपूले बोल्न थाले पछि आवाजले ठम्म्याउनु भयो । तर ८० कट्नु भएको फुपाजुलाई फलाना फलाना भनेर चिनाउनु पर्यो । आधी घन्टा जत्ती त्यहाँ बसेपछि हामी फर्कियौ । सुरुमा त फुपुले मान्नु भएन यस्तो बेलामा हिड्नु हुन्न । खतरा हुन्छ भन्दै हुनुहुन्थ्यो । तर हामी भोलि जन के हुने हो भन्ने डर र चिन्ता थियो । त्यसैले फर्कियौँ त्यहि डरलाग्दो कच्ची बाटो ।

हामी निस्कदा करिब ४ बजेको हुँदो हो । त्यसैले अँध्यारो नहुदै कच्ची बाटो कट्न पाए सजिलो हुने थियो भनेर हतारमा थियौं हामी । बाटोमा धेरै ठाउँमा ठूलो ठूलो ढुंगाहरु खसेर ठूलो गाडीहरु रोकिरहेका थिए । जाने बेलामा त बाटो खासै लामो जस्तो लागेको थिएन । तर त्यही बाटो दिक्क लाग्दो र पट्यार्लाग्दो लाग्दै थियो । बाटोमा चिने जानेको सबै साथीहरूलाई पनि फोन लगाएँ । कसैलाई लाग्यो कसैलाई लागेन । ललितपुर र भक्तपुरको पुरानो घरहरु सबै बाँकी रहेन भन्ने सुन्यौ । अनि अझै पराकम्प र अझ ठूलो भुँइचालो आउँछ भन्ने हल्ला पनि सुने । अब मनको बेचैनी जन बढ्न थाल्यो । काठमाडौ उपत्यकाको तीन सहरमा रहेको त्यो पुरानो बस्ती र घरहरुको हालत के भएको होला ? मेरो आखामा त्यहाँ हुन सक्ने बिबत्स दुर्घटनाको बारेमा झल्झल्ती नाच्न थाले । अघि फुपाजुले पारीको सैलुङ भेगको पहिरो देखाएर सुनाउदै हुनुहुनथ्यो त्यो पहिरो ९० सालको भुकम्पले बनाएको हो भनेर ।

९० सालमा पनि धरहरा ढलेको थियो । त्यो बेला त जन ११ तला थियो रे । भत्केपछि राण प्रधानमन्त्री जुद्ध शमशेरले २ बर्षमा ११ तला बाट घटाएर ९ तला भनाएको रे । काठमाडौको सान धरहरा फेरि ढल्यो रे । काठमाडौ के देशकै शान भन्दा पनि होला नि ? आज ४ बर्ष पछि पनि ठडिन सकेको छैन । अब लाग्दै थियो त्यस्तो पहिरो कति बन्ने हो । कतै काठमाडौं फर्किनै नसक्ने गरि पहिरो नै त गैसकेको छैन ? भन्ने डर पनि मनमा बस्यो ।

साँझ झिमिक्क परिसकेको बेला बल्ल दोलालघाट आइपुगेपछी मनलाई हल्का भयो । तर बिहान जाँदा सफा बाटो अहिले ठाउँ ठाउँमा बिच बाटोमा ठूलो सनो ढुंगाहरु छरपस्ट देखिन्थ्यो । खासाबाट आउने मालबाहक गाडीहरुको राति अबेरसम्म सधैं ताँती लाग्ने उक्त बाटो शुन्य थियो । कतै माटोको डिस्को खसेर बन्द भएको बाटोलाई खुलाउन सम्म्याएको रहेछ । डर र त्रास पछि बाईक ७० किलो मिटर भन्दा माथि स्पिडमा कुदेन ।

यसरी काठमाडौं आइपुग्दा राति नौ बजिसकेको थियो । पेप्सिकोला टाउन प्लानिङको एउटा खाली जग्गामा परिवारको सबैजना जम्मा भएको रहेछन् । त्यहाँ वरिपरिका घरभेटीहरु देखि भडामा बस्ने सबै एउटै अनुहार लिएर बसिरहेका थिए डर, चिन्ता र अनिश्चितताको । त्यो रात त्यहीँ बस्ने योजना रहेछ । खाना पकाएर खानेको त कुरै भएन । हामी दुई चार जना मिलेर चोकको पसलहरु चह¥याउन थाल्यौ । धेरै जसो त बन्द नै थिए खुलेको एक दुईवटामा पनि खाने चिज सबै सकिसकेको रहेछ । बल्ल बल्ल एउटा पसलमा २ बाक्स चाउचाउ बाँकि रहेछ । त्यहि २ बाक्स चाउचाउ र बच्चाहरुलाई केहि बिस्कुट ल्यायौं । त्यो दिनको स्पेसल खाना त्यहि सुख्खा तयारी चाउचाउ थियो हाम्रो लागि । स्थिति के कस्तो रहेछ भनेर पेप्सिकोलाको एक फन्को लगाउँदा प्लानिङको ठूलो ग्राउन्ड पुरै मान्छेले भरिसकेको थियो र वरिपरि रहेको सानो सानो खाली जग्गामा पनि उस्तै ।

हो यो त्यही दिन थियो वि.सं. २०७२ साल बैशाख १२ गते शनिबारको दिन । जुन दिन मध्यान्न १२ बज्न ४ मिनेट बाँकि हुँदा गोरखाको बार्पाकलाई केन्द्रविन्दु बनाएर ७.८ रेक्टर स्केलको महाभूकम्प गएको थियो । त्यसपछि दिन रात नभनि महिनौ के बर्ष दिनसम्म पनि साना ठुला कम्पनहरु कति आए गए । अहिले पनि बेला बेला त्यस्ता कम्पनहरु आइ रहेकै छन् ।

भुकम्प त आयो गयो । त्यो ठूलो कुरो रहेन तर त्यसले छोडेर गएको घाउहरुमा अझै मलम लगाउन सकेको छैन । उक्त भुकम्पबाट प्रत्यक्ष रुपमा ३१ जिल्लामा खरबौंको धनको क्षति पुग्यो । ८ हजार ७९० जनाले ज्यान गुमाए भने २२ हजार ३ सय जना घाइते भए । यस्तै ४ लाख ९८ हजार ८५२ निजी घर, २ हजार ६५६ सरकारी भवन र विद्यालयका १९ हजार भन्दा बढी कक्षा कोठा पूर्ण रुपमा क्षति भएको रेकड नेपाल सरकारको आधिकारीक तत्थ्याङ्कमा छ ।

त्यस भित्रको भित्री कथा कस्ले खोज्ने ? काठमान्डौको सान धराहारा कहाँ गयो ? धरहराको मुनिकाे स्पाइसी मःम खाएर धरहारा चढ्ने अनि काठमाडौं सहरलाई नियाल्ने रहर बोकेर गएको प्रेमिल जोडीको कथा कस्ले खोज्ने ? फूलमान बलको कथामा बर्षाै पछि आफ्नो प्रेमी पुष्पलाई भेट्ने आतुरमा रहेको पेमासाङको कथा जस्तै कति कथाहरु त्यहि धरहराको अबशेषहरुमा छटपटिरहेका होलान ।